Matura z biologii w 2023 – główne zmiany

Ewolucja matury z biologii jest to proces fascynujący sam w sobie. Możecie wierzyć lub nie, ale w ubiegłym wieku na egzaminie z biologii nie było zadań, lecz pisało się wypracowanie na kilka tematów!

Od 2005 roku jednak mamy formułę stosunkowo krótkich zadań najpierw głównie do rysunków, potem także i do dłuższych tekstów źródłowych. Były to czasy gdzie dostęp do wiedzy był nieporównywalnie bardziej ograniczony niż dziś, w końcu internet był rzadkością. Na egzaminach doceniano więc głównie nauczoną wiedzę, zadania wiązkowe były skupione wokół jednego działu, a odpowiedzi na pytania bywały odtwórcze.

Wówczas ogólnopolskie średnie wyniki matury wynosiły między 50 a 60%. Dużo zmieniło się w 2015 roku wraz z nadejściem NOWEJ formuły. Kładła ona znacznie większy nacisk na myślenie, wiązanie faktów oraz analizę tekstu. Matura zaczęła traktować biologię całościowo, jako układ powiązanych i wzajemnie uzupełniających się procesów, a nie osobnych pudełek z nazwami działów. Egzamin zaczął jeszcze bardziej różnicować zdających. Średni ogólnopolski wynik większości majowych matur znacznie spadł i zaczął wynosić trzydzieści parę procent. Zapamiętanie wiadomości bez umiejętności ich wykorzystania w sytuacji problemowej stało się bezużyteczne.

W roku 2023 nadchodzi kolejna zmiana formuły matury, a wraz z nią nowe wymagania. Jak się do niej przygotować? Przede wszystkim każdy przyszły maturzysta przystępujący do matury z biologii w 2023 powinien zapoznać się z następującymi materiałami na stronie CKE:

• Informator z biologii związany z formułą 2023
• Przykładowy arkusz zadań 2023
• Matura próbna (jeszcze nie opublikowana)
• Arkusze matur maj oraz czerwiec 2022

Jakie będą najważniejsze zmiany na maturze z biologii?

Podstawa programowa dotycząca poziomu rozszerzonego nie uległa aż tak znacznym modyfikacjom w porównaniu do poprzedniej formuły. Treści są bardzo podobne. Jednak chyba główną nowością jaka została do niej dodana jest umiejętność prowadzenia prostej analizy statystycznej.

Zapis z podstawy odnoszący się do statystyki jest doprecyzowany w informatorze z biologii i mówi, że zdający powinien wykazać „umiejętność stosowania prostej analizy statystycznej (średnia arytmetyczna i ważona, dominanta, mediana, odchylenie standardowe) do opisu i interpretacji wyników badań”. Te parametry analizy danych należy więc traktować jako absolutne minimum. Możecie też oczekiwać, że nauczyciele wprowadzą na Waszych lekcjach zagadnienie słupków błędu oraz jak ich używać przy analizie danych przedstawionych w postaci wykresów. Jest to kolejna nowość w arkuszach z biologii, która może być od Was wymagana na egzaminie. 

Zadania ze zdjęciami

Przez nowy zapis w podstawie brzmiący: „Uczeń rozpoznaje elementy budowy komórki eukariotycznej (…) na mikrofotografii (…)” należy także oczekiwać zadań z rozpoznawaniem organelli na podstawie zdjęć z mikroskopu świetlnego lub elektronowego. Zdjęcia z mikroskopu elektronowego już się na maturach zdarzały, jednak zawsze miały podpisane struktury komórkowe. Teraz osoba zdająca będzie musiała je samodzielnie rozpoznać jak to miało miejsce w zadaniu 2 arkusza pokazowego).

Niebagatelnymi zmianami będą również te, które niejako zostały „na próbę” wprowadzone do zadań już na maturach z 2022 roku.

Chodzi o takie elementy jak kolorowe schematy, pytania typu „prawda/fałsz” z 3 zdaniami do oceny za 2 punkty oraz zwiększona liczba zadań zamkniętych na stratę dla zadań z czasownikiem operacyjnym „wyjaśnij”.

W pierwszym wypadku zmiana może się wydawać kosmetyczna, aczkolwiek otwiera ona pole do zupełnie nowych typów poleceń, które nie były możliwe w czarno-białych arkuszach zadań.

Mam na uwadze, że wielu z Was będzie zdawało także maturę z chemii i tam będzie to szczególnie istotne. Zamiast pisać jaki kolor otrzymano w wyniku jakościowego wykrywania jakiegoś związku, autorzy zadań będą mogli po prostu wkleić kolorowe zdjęcie probówki. Może to znacznie utrudnić sprawę, zwłaszcza uczniom, którzy mają problemy z nazywaniem kolorów.

Ostatnie matury miały zaledwie kilka zadań z czasownikiem operacyjnym „wyjaśnij”. Przed 2021 r. praktycznie każdy arkusz zwierał ich nie kilka, a kilkanaście. Arkusz pokazowy, który opublikowano w tym roku wskazuje na to, że trend ten może być kontynuowany.

Nowe czasowniki operacyjne

Nowy egzamin maturalny z biologii to także nowe czasowniki operacyjne. Poza dobrze znanymi, takimi jak: określ, podaj, wykaż, uzasadnij, wyjaśnij, opisz… CKE dorzuca dwa nowe, choć należy je chyba raczej traktować jako doprecyzowanie niż coś co zmienia zasady gry. Otóż nowe słowa, które będą mogły rozpoczynać polecenia dla zdających biologię to „Rozstrzygnij” oraz „Udowodnij”. Pierwszy z nich zawsze będzie połączony z „Odpowiedź uzasadnij”, a więc jest to modyfikacja już znanego schematu, gdzie zdający miał określić, która z opcji jest poprawna i uzasadnić wybór. Drugi nowy czasownik operacyjny będzie zamiennie używany z „Wykaż” i te dwa należy traktować dokładnie tak samo.

Warto jednak pamiętać, że pomimo tych wszystkich zmian arkusze maturalne z okresu 2015-2021 nadal są świetnym materiałem do powtórki i ćwiczenia umiejętności. W kwestii najważniejszej zmiany czyli analizy statystycznej przygotowałem zadania do przećwiczenia tej umiejętności. Będziecie mogli je znaleźć w 3 tomie z serii zbiorów „Pięćdziesiątka przed maturą!” mojego autorstwa. Najnowsza część ukaże się prawdopodobnie na początku 2023 roku.

Egzaminator OKE w Warszawie oraz autor zbiorów zadań “Biologia. Pięćdziesiątka przed maturą”. Uczy biologii w XXXIII LO Dwujęzycznym im. Mikołaja Kopernika w Warszawie. Prowadzi zajęcia realizujące polską podstawę programową w zakresie rozszerzonym oraz programy anglojęzyczne, związane z maturą międzynarodową.

Zobacz inne artykuły z tego numeru