Czasowniki operacyjne na maturze z biologii

Z tego artykułu dowiesz się jakie są czasowniki operacyjne, co każdy z nich oznacza a także podpowiem Ci jak podchodzić do rozbudowanych zadań otwartych. Zanim jednak do tego dojdę, kilka słów o samej budowie arkusza maturalnego.

Arkusze maturalne z biologii

Arkusze maturalne na maturze z biologii żądzą się własnymi prawami, dlatego dobrze jest znać ich techniczne mankamenty, aby wiedzieć na co zwracać uwagę podczas udzielania odpowiedzi. Zadania na maturze z biologii w formule 2023 będą zróżnicowane pod względem poziomu trudności, punktacji oraz sposobu udzielania odpowiedzi. Takie zadania mogą przyjmować formę zamkniętą lub otwartą. Zadania zamknięte wymagają od Ciebie dokonania wyboru jednej lub kilku poprawnych odpowiedzi spośród kilku podanych w zadaniu. Z kolei zadania otwarte wymagają samodzielnego sformułowania odpowiedzi. O tym jak proporcjonalnie rozkłada się ilość zadań otwartych do zamkniętych na arkuszu maturalnym z biologii dowiesz się z poniższej tabelki.

Aby poprawnie rozwiązać zadanie i uzyskać za nie maksymalną liczbę punktów, należy przede wszystkim właściwie zrozumieć polecenie. Brak umiejętności udzielania konkretnych informacji na postawione pytania, jest podstawowym problemem wielu maturzystów. I to nie dlatego, że czegoś nie wiedzą. Po prostu nie potrafią wstrzelić się w przysłowiowy „klucz”. Najczęściej standardowy maturzysta pisze za dużo albo zbyt zawile. Źle interpretuje czasowniki operacyjne i choć jest obryty dostaje zero punktów na egzaminie za swoją wypowiedź.

Jak odpowiadać, aby nie popełniać głupich błędów?

Przede wszystkim należy zrozumieć co dane polecenie w zadaniu od nas wymaga. Tutaj trzeba zaznajomić się i polubić z czasownikami operacyjnymi. Taki czasownik operacyjny znajdziesz w każdym poleceniu do zadania maturalnego. On konkretyzuje w jaki sposób masz udzielić odpowiedzi aby była one poprawna i zgodna ze schematem oceniania. Czasowniki operacyjne to takie „znaki drogowe” na mapie egzaminu maturalnego z biologii. Bez ich znajomości łatwo się pogubić i dostać niechciany mandat 😊

Aby nie pobłądzić, poniżej znajdziesz przykładowe czasowniki operacyjce oraz czynności, jakie musisz wykonać, by rozwiązać dane zadanie w sposób poprawny i zgodny z założeniami CKE.

Czasowniki operacyjne na maturze z biologii

PODAJ / WYMIEŃ w odpowiedzi zapisz nazwę bądź nazwy, np. elementów budowy, procesów, narządów, bez opisywania, wyjaśniania czy uzasadniania – wyłącznie trafne określenia bez żadnego opisu

OKREŚL / OPISZ / PRZEDSTAW, czyli zwięźle podaj opis lub charakterystykę danego zjawiska, budowę (np. komórki, narządu) lub procesu biologicznego z uwzględnieniem odpowiedniej terminologii biologicznej, ale z ograniczeniem do wymaganego zakresu, czyli bez szczegółów, np. wyszczególnienia etapów, chemicznych reakcji itp.

UZASADNIJ – Za pomocą krótkiej odpowiedzi podaj argumenty, czyli fakty biologiczne, przemawiające za hipotezą, tezą, stwierdzeniem, poglądem, opinią lub przeciwko nim. Pamiętaj argument musi merytorycznie odnosić się do materiału źródłowego w zadaniu lub Twojej wiedzy biologicznej

ROZSTRZYGNIJ / WYBIERZ I UZASADNIJ – dokonaj wyboru jednej spośród co najmniej dwóch odpowiedzi i podaj uzasadnienie swojego wyboru, podaj argumenty.

PORÓWNAJ – podaj podobieństwa i różnice między obiektami, procesami, zjawiskami czy teoriami, które porównujesz, bez wyjaśniania tych podobieństw i różnic.

WYKAŻ / UDOWODNIJ – sformułuj krótką wypowiedź udowadniającą, że istnieje zależność, związek (np. czasowy, przestrzenny, przyczynowo-skutkowy) między faktami biologicznymi, np. budowaàfunkcja, bez wnikania w przyczyny tej zależności.

WYJAŚNIJ – przedstaw zależności lub związki czasowe, przestrzenne, przyczynowo-skutkowe tak, aby rozpoznać przyczynę i skutek oraz wskazać drogę/mechanizm, który prowadzi od przyczyny do skutku. Przyczyna à Mechanizm à Skutek (PMS)

NARYSUJ, SKONSTRUUJ – wykonaj schemat, rysunek, wykres, tabelę na podstawie informacji przedstawionych w materiale źródłowym. Każda z tych form powinna spełniać kryterium samoobjaśnialności, czyli dane w niej zawarte powinny być czytelne bez użycia informacji z materiału źródłowego.

SFORMUŁUJ HIPOTEZĘ, PROBLEM BADAWCZY, WNIOSEK – na podstawie przedstawionych informacji dotyczących określonego doświadczenia sformułuj hipotezę, problem badawczy lub wniosek odnoszący się do obiektu lub procesu badanego w doświadczeniu.

ZAPROJEKTUJ – zgodnie z zasadami metodologii badań biologicznych przedstaw plan doświadczenia lub obserwacji, umożliwiający weryfikację hipotezy badawczej i sformułowanie wniosków w kontekście postawionego problemu badawczego.

OBLICZ – wykonaj obliczenia i je zapisz, stosując właściwe reguły, oraz podaj wynik z odpowiednią dokładnością i jednostką.

Uważaj na rozbudowane polecenia

Czasami w jednym poleceniu może być użyte kilka takich czasowników operacyjnych, które w odpowiedzi na polecenie wymagają bardziej złożonych umiejętności od maturzysty. Aby się nie pogubić, podkreśl je sobie i udzielaj odpowiedzi kolejno, tak jak na to wskazuje polecenie, np.: najpierw coś przedstaw, a potem uzasadnij.

Zwracaj uwagę na ilość miejsca

Na formę i długość wymaganej odpowiedzi, oprócz czasownika operacyjnego, może również wskazywać ilość miejsca jakie przeznaczone jest na udzielenie odpowiedzi w zadaniu.

Jeśli opanujesz co się kryje pod czasownikami operacyjnymi, zrozumiesz czego wymaga od Ciebie CKE. A to jest to już połowa sukcesu na maturze z biologii. Drugą połowę będziesz mieć zapewnioną, jeśli z dużą uwagą będziesz dokładnie i ze zrozumieniem czytać polecenia oraz analizować podane treści źródłowe tj. tekst wstępny do zadania, wykresy czy schematy. O tym wszystkim napisze w innym numerze Hormonów, więc zachęcam do zaglądania tutaj w kolejnych miesiącach. 

Na koniec jeszcze jedna rada

Z przygotowaniami do matury nie czekaj do ostatniej chwili. Nie ma cudownej recepty na błyskawiczne opanowanie całej wiedzy wymaganej na egzaminie maturalnym. Na to wszystko potrzeba czasu. Zatem im wcześniej weźmiesz się za systematyczne przygotowywania i naukę do matury, tym szybciej zdobędziesz niezbędną wiedzę, a także skuteczniej opanujesz umiejętność rozwiązywania zadań umieszczonych w arkuszach maturalnych. 

Jeśli czujesz, że masz problem ze zrozumieniem jakiegoś konkretnego tematu to polecam moje lekcje nagrane. Omawiam na nich każde zagadnienie wymagane na maturze z biologii, a także pokazuję jak rozwiązywać zadania maturalne. A jeśli chcesz opanować wyłącznie rozwiazywanie zadań to z pomocne mogą być dla Ciebie te dwa kursy.

Kurs Zadania maturalne bez tajemnic

Kurs Zadania “The worst of” 

Pozdrawiam i trzymam kciuki za Twoje przygotowania do matury😊

Nazywam się Ania Gajos i od 6 lat współtworzę Powtórkę z biologii. Z wykształcenia jestem nauczycielem biologii i pomagam uczniom w przygotowaniach do matury z biologii. Z moich lekcji online skorzystały już tysiące osób i dziś możesz spotkać ich na uczelniach zarówno w Polsce jak i za granicą 😉 Jeśli więc chcesz nauczyć się biologii i dobrze przygotować do matury to zapraszam do skorzystania z moich lekcji.

Zobacz inne artykuły z tego numeru