Porównanie typów komórek – budowa i funkcje | Biologia na maturę

Porównanie typów komórek to jedno z najważniejszych zagadnień biologii komórkowej i kluczowy temat na maturze. Komórka biologiczna to podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna wszystkich organizmów żywych. W biologii wyróżniamy cztery typy komórek, które różnią się budową i funkcją.

Wszystkie organizmy są zbudowane z komórek zdolnych do podstawowych czynności życiowych: oddychania, odżywiania, wydalania, wzrostu, rozmnażania i reagowania na bodźce.

Organizmy żywe w odróżnieniu od obiektów nieożywionych charakteryzują się pewnymi podstawowymi czynnościami życiowymi takimi jak: oddychanie, odżywianie, ruch, wydalanie, wzrost i rozwój, rozmnażanie oraz reagowanie na bodźce. Wszystkie organizmy są złożone z komórek, czyli najmniejszych jednostek zdolnych do życia.

 

Poniżej znajdziesz najważniejsze informacja, a jeśli chcesz dokładnie zgłębić ten temat to zapraszam do skorzystania z pakietu lekcji w całości poświęconego Komórce i Mikroorganizmom. Kurs zawiera 5 szczegółowych nagrań, ćwiczenia praktyczne i materiały do powtórek. Kliknij tutaj, aby dowiedzieć się więcej o pakiecie

 

Cechy wspólne komórek

 

Mimo ogromnego zróżnicowania, wszystkie komórki biologiczne posiadają pewne cechy wspólne:

• Błona komórkowa – oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego i kontroluje transport substancji
• Cytoplazma (cytozol) – półpłynna macierz wypełniająca komórkę
• Materiał genetyczny (DNA) – zawierający informację genetyczną niezbędną do funkcjonowania i rozmnażania
• Rybosomy – struktury odpowiedzialne za syntezę białek

U większości komórek w cytozolu znajdują się organella (obłonione struktury), które są wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji. Materiałem genetycznym jest dwuniciowy DNA – u wielu organizmów znajduje się on w jądrze komórkowym.

 

Rodzaje komórek

 

W świecie biologii wyróżnia się cztery podstawowe typy komórek, które różnią się między sobą budową i funkcją.

 

Komórka bakterii

 

Komórki prokariotyczne charakteryzują się prostszą budową niż komórki eukariotyczne:

• Tworzą samożywne lub cudzożywne, przeważnie jednokomórkowe organizmy
• Brak jądra komórkowego – materiał genetyczny występuje najczęściej w postaci kolistej cząsteczki DNA (nukleoid)
• Ściany komórkowe są zbudowane z peptydoglikanu (mureiny), wiele bakterii wytwarza śluzowe otoczki
• Materiałem zapasowym może być glikogen, wolutyna lub skrobia sinicowa
• Posiadają rybosomy, które są mniejsze niż u eukariontów (70S)
• Mogą posiadać rzęski lub fimbrie służące do poruszania się
• Nie posiadają błonowych organelli takich jak mitochondria, aparat Golgiego czy siateczka śródplazmatyczna

 

 

Komórka roślinna

 

To przykład komórek eukariotycznych o specyficznej budowie:

• Tworzą samożywne organizmy wielokomórkowe
• Materiał genetyczny ulokowany jest w jądrze komórkowym
• Mają ściany komórkowe zbudowane głównie z celulozy
• Zawierają plastydy np. chloroplasty odpowiedzialne za fotosyntezę
• Posiadają duże wakuole z sokiem komórkowym (stanowią nawet do 90% objętości komórki)
• U większości organizmów tworzą tkanki
• Materiałem zapasowym jest skrobia
• Posiadają mitochondria, aparat Golgiego, siateczkę śródplazmatyczną i inne organella

 

 

Komórka zwierzęca

 

To kolejny typ komórek eukariotycznych:

• Tworzą cudzożywne organizmy wielokomórkowe
• Materiał genetyczny ulokowany jest w jądrze komórkowym
• Nie mają ściany komórkowej ani plastydów
• Posiadają zwykle niewielkie wakuole
• Zawierają lizosomy odpowiedzialne za trawienie wewnątrzkomórkowe
• Mogą posiadać rzęski lub wici służące do poruszania się
• W większości organizmów tworzą tkanki
• Materiałem zapasowym jest glikogen
• Posiadają centrosomy z ciałkami centiolnymi (brak u większości roślin)

 

 

 

Komórki grzybów

 

Stanowią specyficzny typ komórek eukariotycznych:

• Tworzą cudzożywne organizmy jedno- lub wielokomórkowe
• Posiadają jądro i organella komórkowe
• Nie mają chloroplastów, a ściany komórkowe zamiast celulozy zawierają chitynę
• Nie tworzą tkanek
• Materiałem zapasowym jest glikogen
• Zawierają ergosterol w błonie komórkowej (zamiast cholesterolu)
• Podobnie jak komórki roślinne, posiadają wakuole, ale mniejsze

 

 

 

Komórki protistów – organizmy trudne do sklasyfikowania

 

Tych komórek nie da się jednoznacznie przyporządkować do wyżej wymienionych grup ze względu na ich ogromne zróżnicowanie.

Do głównych cech komórek protistów zaliczamy:

• Materiał genetyczny ulokowany jest w jądrze komórkowym lub w jądrach komórkowych
• Niektóre zawierają plastydy (protisty roślinopodobne)
• Materiałem zapasowym jest m.in. skrobia, glikogen, paramylon i mannitol
• Nie tworzą tkanek
• Tworzą samożywne lub cudzożywne organizmy jedno- lub wielokomórkowe oraz kolonie

Uwaga: Świat protistów jest niezwykle zróżnicowany, dlatego warto rozpatrywać je indywidualnie w zależności od grupy, której się uczymy.

 

Porównanie typów komórek biologicznych – tabela

 

Poniższa tabela przedstawia najważniejsze różnice między poszczególnymi typami komórek:

Cecha	Bakteryjne	Roślinne	Zwierzęce	Grzybów
Jądro komórkowe	Brak (nukleoid)	Obecne	Obecne	Obecne
Ściana komórkowa	Obecna (peptydoglikan /mureina)	Obecna (celuloza)	Brak	Obecna (chityna)
Plastydy	Brak	Obecne	Brak	Brak
Wakuola	Brak	Duża, centralna	Tylko w niektórych komórkach małe i liczne	Obecne
Materiał zapasowy	Glikogen, wolutyna	Skrobia	Glikogen	Glikogen
Mitochondria	Brak	Obecne	Obecne	Obecne
Aparat Golgiego	Brak	Obecny	Obecny	Obecny
Lizosomy	Brak	Rzadko	Obecne	Obecne
Typ odżywiania	Samo- lub cudzożywne	Samożywne	Cudzożywne	Cudzożywne
Organizacja	Jednokomórkowe	Wielokomórkowe, tworzą tkanki	Wielokomórkowe, tworzą tkanki	Jedno- lub wielokomórkowe, nie tworzą tkanek

 

Różnice między komórką prokariotyczną a eukariotyczną

 

Fundamentalny podział komórek opiera się na obecności lub braku jądra komórkowego.

 

Komórki prokariotyczne (bakterie):

 

• Brak jądra komórkowego
• DNA w formie pojedynczej, kolistej cząsteczki
• Brak organelli błonowych
• Mniejsze rybosomy (70S)
• Mniejsze rozmiary (0,5-5 μm)

 

Komórki eukariotyczne (rośliny, zwierzęta, grzyby, protisty):

 

• Obecne jądro komórkowe otoczone błoną jądrową
• DNA związany z białkami histonowymi, tworzy chromosomy
• Obecne organella błonowe (mitochondria, chloroplasty, aparat Golgiego, itp.)
• Większe rybosomy (80S)
• Większe rozmiary (10-100 μm)

 

Funkcje najważniejszych organelli komórkowych

Aby dobrze przygotować się do matury z biologii, warto znać funkcje poszczególnych elementów komórki:

1. Jądro komórkowe – zawiera materiał genetyczny, kontroluje procesy życiowe komórki
2. Mitochondria – centra energetyczne komórki, miejsce oddychania komórkowego
3. Chloroplasty – przeprowadzają fotosyntezę, wytwarzają substancje organiczne
4. Siateczka śródplazmatyczna – transport substancji, synteza białek i lipidów
5. Aparat Golgiego – modyfikacja, sortowanie i transport białek
6. Rybosomy – synteza białek
7. Lizosomy – trawienie wewnątrzkomórkowe, zawierają enzymy trawienne
8. Wakuola – magazynowanie wody, substancji odżywczych i produktów przemiany materii
9. Błona komórkowa – kontroluje wymianę substancji między komórką a środowiskiem
10. Cytoszkielet – nadaje kształt komórce, umożliwia jej ruch, transport wewnątrzkomórkowy

 

Często zadawane pytania (FAQ)

 

Czym różni się komórka prokariotyczna od eukariotycznej?

 

Główna różnica to obecność jądra komórkowego i błonowych organelli w komórkach eukariotycznych, które nie występują w komórkach prokariotycznych.

 

Jakie są główne różnice między komórką roślinną a zwierzęcą?

 

Komórki występujące u roślin posiadają ścianę komórkową, chloroplasty i dużą wakuolę centralną, których brak w komórkach zwierzęcych. Z kolei komórki zwierzęce posiadają ciałka centiolne, których zwykle brak u roślin.

 

Które organella występują tylko w komórkach roślinnych?

 

Organella charakterystyczne dla komórek roślinnych to chloroplasty, duża wakuola centralna oraz ściana komórkowa zbudowana z celulozy.

 

Co to jest cytoplazma i jaką pełni funkcję?

 

Cytoplazma to półpłynna substancja wypełniająca wnętrze komórki, w której zachodzą reakcje metaboliczne. Składa się z cytozolu (wodnego roztworu soli, białek i innych substancji) oraz organelli komórkowych.

 

Jak odróżnić komórkę grzybową od komórki roślinnej?

 

Komórki grzybowe posiadają ściany komórkowe zbudowane z chityny (a nie z celulozy jak u roślin), nie posiadają chloroplastów i są organizmami cudzożywnymi.

 

Podsumowanie

Zrozumienie budowy i funkcji różnych typów komórek jest kluczowe w biologii i stanowi ważny element na maturze. Znajomość podobieństw i różnic między komórkami bakteryjnymi, roślinnymi, zwierzęcymi i grzybowymi pozwala lepiej zrozumieć procesy życiowe organizmów i ich klasyfikację.

 

Chcesz doskonale opanować temat budowy i funkcji komórki na maturę z biologii? Sprawdź mój kompletny pakiet lekcji „Komórka i Mikroorganizmy”, który zawiera 5 szczegółowych nagrań, ćwiczenia praktyczne i materiały do powtórek. Kliknij tutaj, aby dowiedzieć się więcej o pakiecie.

 

 

Pozdrawiam gorąco,
Ania

Nazywam się Ania Gajos i od 8 lat współtworzę Powtórkę z biologii. Z wykształcenia jestem nauczycielem biologii i pomagam uczniom w przygotowaniach do matury z biologii. Z moich lekcji online skorzystały już tysiące osób i dziś możesz spotkać ich na uczelniach zarówno w Polsce jak i za granicą 😉 Jeśli więc chcesz nauczyć się biologii i dobrze przygotować do matury to zapraszam do skorzystania z moich lekcji.