System klasyfikacji organizmów

Witajcie 😊

Według badań nad różnorodnością organizmów na Ziemi szacuje się, że zamieszkuje ją ok. 18 mln gatunków organizmów. Jest do bardzo duża liczba. Gdyby ktokolwiek chciał zbadać osobno każdy gatunek, to miałby nie lada wyzwanie. Dlatego organizmy należało uporządkować w pewne grupy według odpowiednich kryteriów. Zajmuje się tym nauka, zwana systematyką.

Królestwa organizmów

Sposobów uporządkowania organizmów przez lata powstało wiele. Naukowcy dążyli do stworzenia jednolitego systemu, który dodatkowo przedstawi historię rozwoju organizmów. Najpowszechniejszy pogląd na systematykę organizmów został ogłoszony w 1969 roku przez Roberta Whittakera. Zgodnie z nim wszystkie organizmy zostały podzielone na 5 królestw – bakterie, protisty, grzyby, rośliny i zwierzęta. Pamiętać należy, że nie jest to jedyny z obecnie funkcjonujących.

Królestwa organizmow żywych – źródlo: https://zpe.gov.pl

Takson

Podstawową jednostką systematyczną jest takson. Wszystkie taksony podlegają pod 8 rang taksonomicznych:

• domena
• królestwo
• typ/gromada/klasa
• rząd
• rodzina
• rodzaj
• gatunek.

Przykładowo takson strunowce podlega pod rangę typu, a takson sosna pod rangę rodzaju. Rangi taksonomiczne są ułożone w sposób hierarchiczny i najwyższą rangą jest domena, a najniższą i najbardziej podstawową gatunek. Układ rang taksonomicznych jest odmienny w świecie roślin i zwierząt.

Zgodnie z wymaganiami egzaminacyjnymi, gdzie znajduje się punkt: “…uczeń porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne…” – każdy zdający jest zobligowany do znajomości takich rang. Na szczęście, aby ułatwić sobie zadanie można posłużyć się mnemotechnikami, gdzie pierwsze pogrubione litery wyrazów w zdaniach to pierwsze litery odpowiednich rang w świecie:

• zwierząt – Do Którego Teatru Gna Rozradowana Rodzina Rolnika Grześka?
• roślin – Do Której Godziny Krawiec Robi Różowe Rajstopy Gosi?

Rangi taksonomiczne w świecie zwierząt i roślin. Źródło: https://zpe.gov.pl

Gatunek

Najważniejszą rangą dla naukowców jest gatunek. Określamy w taki sposób grupę organizmów, które są podobne do siebie, mają podobne wymagania życiowe oraz potrafią się swobodnie ze sobą krzyżować i wydawać płodne potomstwo. Jednym z zadań systematyki jest nazywanie gatunków. Do dzisiaj obowiązuje nazewnictwo zaproponowane w XVIII wieku przez Karola Linneusza. Zgodnie z nim:

• nazwa gatunku jest dwuczłonowa, a to znaczy, że składa się z nazwy rodzajowej i epitetu gatunkowego – np. wiewiórka (nazwa rodzajowa) pospolita (epitet gatunkowy),
• na całym świecie nazwy gatunkowe zostały ujednolicone poprzez ich zapis w języku łacińskim (nazwy gatunkowe po łacinie są pisane kursywą – np. Sciurus vulgaris),
• nazwy są nadawane zgodnie z tym, która z zaproponowanych nazw pojawiła się najwcześniej (reguła priorytetu).

Nazewnictwo gatunku. Źródło: https://zpe.gov.pl

Filogeneza

Współcześnie klasyfikacja organizmów głowinie opiera się na filogenezie, czyli pokrewieństwie ewolucyjnym organizmów. Naukowcy w takiej klasyfikacji uwzględniają pochodzenie od wspólnego przodka i stopień zróżnicowania cech organizmów należących do odpowiednich taksonów. Na podstawie tych kryteriów konstruowane są drzewa filogenetyczne. Ze względu na pochodzenie organizmów można wyróżnić:

• takson monofiletyczny (a) – obejmuje wspólnego przodka i wszystkich jego potomków (np. ssaki),
• takson parafiletyczny (b) – obejmuje wspólnego przodka, ale nie wszystkich jego potomków (np. współczesne gady nie obejmują ssaków i ptaków, które się wywodzą z gadów)
• takson polifiletyczny (c) – obejmuje niespokrewnione ze sobą organizmy wywodzące się od różnych przodków (np. glony, mszaki, paprotniki). Jest to takson sztucznie utworzony.

Poznanie tego w jaki sposób są pogrupowane organizmy może znacznie ułatwić nam zrozumienie zagadnień ewolucyjnych. Treści maturalne z zakresu klasyfikacji organizmów nie są wcale takie straszne, nie należy się ich bać, a jedynie dokładnie analizować dane źródłowe 😊

Powodzenia w zmaganiach maturalnych!

Pozdrawiam,
Mateusz Leszczyński

Jestem absolwentem biologii na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Od 4 lat wspomagam Powtórkę z Biologii na lekcjach live i poza nimi jako „Asystent Powtórki”. Oprócz tego pracuję jako nauczyciel biologii i przyrody w szkole podstawowej. Można mnie znaleźć w mediach społecznościowych (np. na instagramie) pod nickiem @nauczyciel.biologii. Wierzę w to, że nie ma rzeczy niemożliwych i każdy człowiek ma szansę osiągnąć sukces, jeśli tylko w niego uwierzy!

Zobacz inne artykuły z tego numeru